του Πρόδρομος Γ. Προδρόμου

Η υποχρεωτική κρατική κηδεμονία στον τραπεζικό τομέα 
και οι ευθύνες των διοικήσεων των τραπεζών


Ορθά η Επιτροπή Οικονομικών της Βουλής αντέδρασε στις συγχυσμένες και ατελέσφορες μεθοδεύσεις της Κυβέρνησης για διορισμό νέων μελών στο Συμβούλιο της τράπεζας που μπήκε κάτω από κρατική κηδεμονία. Από την ώρα που το κράτος ανέλαβε την ανακεφαλαιοποίηση της τράπεζας, η παύση του προηγούμενου διοικητικού συμβουλίου έπρεπε να θεωρείται δεδομένη. Θα έπρεπε, μάλιστα, να περιλαμβανόταν ως πρόνοια στο σχετικό Διάταγμα με το οποίο το Δημόσιο ήρθε σε αρωγή ύψους μέχρι και € 1,8 δις. Διότι, εκτός των άλλων, είναι εκείνη η διοίκηση που ανάγκασε το κράτος να επιβαρύνει τους φορολογούμενους με ζημιές της τράπεζας. 

Κανονικά το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των δημοσίων εταιρειών και το καταστατικό εταιρειών με μετοχική βάση προβλέπουν διαδικασίες για τον έλεγχο και τη λογοδοσία της διοίκησης τους. Κάτω από άλλες συνθήκες θα επρόκειτο για μιαν ιδιωτική υπόθεση. Στην περίπτωση, όμως, μιας τράπεζας που καταφεύγει σε κρατική βοήθεια, το ζήτημα καταλήγει να είναι δημόσιου ενδιαφέροντος και συμφέροντος. Δεν εναπόκειται πλέον στους μετόχους να αναζητήσουν ευθύνες και να κάνουν διορθωτικές κινήσεις και αλλαγές. Αλλά γίνεται υποχρέωση της δημόσιας εξουσίας. 

Μπορεί η φιλοκυβερνητική ρητορική που θέλει να κρύψει την κυβερνητική δημοσιονομική κακοδιαχείριση πίσω από τα πεπραγμένα των τραπεζών να μην ευσταθεί, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι διοικήσεις των δυο μεγάλων τραπεζών είναι άμοιρες ευθυνών. Μαζί με τη διάσωση του τραπεζικού συστήματος, εξυπακούεται ότι θα πρέπει να αναζητηθούν και να αποδοθούν ευθύνες για την κατάσταση στην οποία αυτό περιήλθε. Επομένως η απομάκρυνση του προηγούμενου συμβουλίου και ο διορισμός ενός νέου θα έπρεπε να ήταν προϋπόθεση για την κρατική βοήθεια. Αυτό πρέπει να γίνει έστω και τώρα. 

Στη συνέχεια, όπως ήδη εκφράζεται αίτημα από πολλές πλευρές, πρέπει οι δημόσιες αρχές να προχωρήσουν σε μια γενικότερη και διεξοδική διερεύνηση των αιτίων και των ευθυνών για τη μετακύλυση μιας τόσο μεγάλης οικονομικής επιβάρυνσης στο κράτος και για τις συνέπειες δυσλειτουργίας στην οικονομία. Είτε μέσω της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς ή/και της Κεντρικής Τράπεζας είτε και μέσω ειδικής διερευνητικής διαδικασίας της βουλής, πρέπει να γίνει σχετική έρευνα στις δυο μεγάλες τράπεζες. Στηρίζοντας το τραπεζικό σύστημα που βρέθηκε σε κατάσταση «έκτακτης ανάγκης», οι δημόσιες αρχές οφείλουν, τουλάχιστον, να δώσουν λόγο στους πολίτες.

Ακόμα και αυτή η διάσωση του τραπεζικού συστήματος δεν θα έχει νόημα αν δεν καταδειχθούν και αποδοθούν με διαφάνεια αυτές οι ευθύνες.

του Πρόδρομου Γ. Προδρόμου

Η θέση και πρόταση του Προέδρου του ΔΗΣΥ σχετικά με το διαπραγματευτή της ελληνοκυπριακής πλευράς είναι όχι μόνο σωστή, αλλά και επιβεβλημένη ειδικά στη σημερινή φάση του απειλητικού αδιεξόδου. Η πρόταση του Νίκου Αναστασιάδη θα πρέπει μάλιστα να πάρει τη μορφή άμεσης παρέμβασης και πρωτοβουλίας για συνεργασία προς όλες τις πολιτικές δυνάμεις.

Το επικίνδυνο αδιέξοδο, με τις πολύ απειλητικές προεκτάσεις, όπου έχει οδηγήσει τα πράγματα ο Πρόεδρος Χριστόφιας, μπορεί και πρέπει να αντιμετωπισθεί με την απομάκρυνση του ιδίου από τις διαπραγματεύσεις. Με αυτό τον τρόπο ίσως αντιμετωπισθούν και οι μεθοδεύσεις για μια κάποια διεθνή διάσκεψη, η οποία και θα συνοδεύεται οπωσδήποτε από διαδικασίες “επιδιαιτησίας”.

Η Βουλή έχει ήδη ζητήσει από τον Πρόεδρο Χριστόφια να παραιτηθεί μετά το τραγικό συμβάν στο Μαρί και τις ανυπολόγιστες ζημιές στην οικονομία του τόπου και στο ηθικό των ανθρώπων. Τώρα η Βουλή θα πρέπει να αξιώσει από τον Πρόεδρο Χριστόφια να απόσχει από τη διαδικασία των διαπραγματεύσεων. Η Βουλή μπορεί και πρέπει να αποφασίσει ότι ένα πρόσωπο κοινής αποδοχής θα είναι στο εξής ο εκπρόσωπος της ελληνικής κυπριακής πλευράς στις συνομιλίες.

Με αυτό τον τρόπο και με σαφείς όρους εντολής από το Εθνικό Συμβούλιο, η ελληνική κυπριακή πλευρά θα είχε την άνεση να απορρίψει τη διαδικασία που οδηγεί κατ’ ευθείαν σε εσπευσμένη διεθνή διάσκεψη (χωρίς συμφωνία) και την οποία δεν μπόρεσε να αναχαιτήσει ο Πρόεδρος Χριστόφιας.

Εξάλλου, με τον ορισμό εντολοδόχου εκπροσώπου του συνόλου των πολιτικών κομμάτων, ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας θα μπορεί να ασκήσει και τα καθήκοντα της προεδρίας της Ε.Ε. ασχέτως των διαπραγματεύσεων για το Κυπριακό. Χωρίς να τίθεται θέμα προθεσμίας που να συναρτάται με την ανάληψη της ευρωπαϊκής προεδρίας.

Θα ήταν δυνατό να αντιμετωπισθούν καλύτερα κάποιες προθέσεις αμφισβήτησης της οντότητας της Κυπριακής Δημοκρατίας (όρα δηλώσεις Ντάουνερ για “ελληνοκυπριακή προεδρία της Ε.Ε.”), αφού ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν θα εξισωνόταν πια με τον κατοχικό ηγέτη στην τράπεζα των Η.Ε.

Με μια τέτοια άμεση απόφαση της ελληνικής κυπριακής πλευράς είναι πιθανό να διορθώσουμε και τα απίστευτα λάθη και ολισθήματα στα οποία έχει υποπέσει ή τα οποία δεν απέτρεψε ο Πρόεδρος Χριστόφιας στις διαδικασίες των τελευταίων μηνών. Θα μπορούσαμε να εγκαταλείψουμε τις άγονες όσο και καταστροφικές γνωστές παραχωρήσεις με τις οποίες δεσμεύεται προσωπικά ο Δ.Χριστόφιας, με έναν τρόπο που δεν θα επιδεχόταν αμφισβήτησης, εφόσον θα απεικόνιζε άμεσα τη λαϊκή βούληση,

Η διευθέτηση αυτή που μπορεί να αποφασιστεί από τη Βουλή θα πρέπει να θεσπιστεί διαχρονικά και για τη συνέχεια. Δηλαδή, ο εκάστοτε Πρόεδρος της Δημοκρατίας να προτείνει και η Βουλή να ορίζει τον διαπραγματευτή της ελληνικής κυπριακής πλευράς στις διαδικασίες επίλυσης του Κυπριακού. Με στόχο ο ορισμός αυτός να εκφράζει καθολικά ή τουλάχιστον κατά μεγάλη πλειοψηφία τις θέσεις μας στο εθνικό ζήτημα. Χωρίς να μπορεί να γίνονται παραχωρήσεις ή άλλες προτάσεις και σκέψεις με τις οποίες να διαφωνεί η μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών και των πολιτικών δυνάμεων.

Εξυπακούεται ότι ο εκάστοτε διαπραγματευτής θα ακολουθεί στρατηγικό σχέδιο και θα έχει σαφείς όρους εντολής από το Εθνικό Συμβούλιο.

Ο Δημοκρατικός Συναγερμός θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλία σε αυτή την κατεύθυνση. Τυχόν θεσμικά ζητήματα που μπορεί να ανακύπτουν σίγουρα μπορούν να βρουν λύση, αφού και στο παρελθόν έχει λειτουργήσει ένα ανάλογο σχήμα.

του Πρόδρομου Προδρόμου

Είναι όμως πράγματι κρίσιμη αυτή η συνάντηση; Την άποψη αυτή δε φαίνεται, πάντως, να τη συμμερίζεται η κοινή γνώμη. Οι άνθρωποι απογοητευμένοι και αποκαρδιωμένοι από τα όσα ακούνε, έχοντας μάλιστα μια σχετική εμπειρία δεκαετιών, δε φαίνεται να προσδοκούν και πολλά πράγματα. Τουναντίον, μάλλον με αδιαφορία αντιμετωπίζει η κοινή γνώμη αυτή τη θεωρούμενη ως κρίσιμη συνάντηση.

Ίσως όμως αυτό να μη λέει και πολλά πράγματα. Η συνάντηση και οι εξελίξεις που μπορεί να προκύψουν από αυτήν, θα μπορούσε πράγματι να έχουν καίρια σημασία, ακόμα και αν οι πολίτες δε συμμερίζονται αυτή την εντύπωση.

Σε τι όμως μπορεί να συνίσταται η “κρισιμότητα”; Μήπως μπορεί από τη συνάντηση αυτή να προκύψει κάποια συμφωνία; Μάλλον ακραία και εντελώς ουτοπική προσδοκία. Εξάλλου, δεν είναι και αυτό το πραγματικό αντικείμενο της. Αλλά μάλλον είναι να δοθεί μια αποφασιστική ώθηση, ούτως ώστε μέσα στις επόμενες εβδομάδες –και πάντως πριν από το Πάσχα- να υπάρξει έδαφος για κάποιες άλλες καταληκτικές συσκέψεις. Τουλάχιστον αυτό είναι το σκεπτικό του διεθνούς οργανισμού. Ενώ, σε αντίθετη περίπτωση και αν φανεί ότι δεν υπάρχει, μετά από δυο χρόνια, τέτοιο έδαφος, πιθανολογείται ότι ο Γενικός Γραμματέας θα εξαγάγει τα συμπεράσματα και ίσως βάλει τέρμα, αποσυρόμενος από τη διαδικασία.

Ας πούμε, όμως, ότι υπήρχε έδαφος για κάποια συμφωνία. Ας πούμε, ακόμα, ότι θα υπήρχε και προσδοκία για μια πολιτική συμφωνία; Τι θα μπορούσε να είναι αυτή;

Στην καλύτερη περίπτωση, θα μπορούσε να πεισθεί η Τουρκία να εγκαταλείψει την απαίτησή της για “λύση δυο κρατών” και να γίνει όντως μια κάποια συμφωνία για ομοσπονδία. Αξίζει να το σημειώσουμε:να υποχωρήσει η Τουρκία από αξίωση για χωριστό τουρκικό κράτος στην Κύπρο και να “συμβιβαστεί” με την ομοσπονδία την οποία έχει η ίδια επιβάλει εδώ και περίπου δυο δεκαετίες! Δηλαδή στην καλύτερη περίπτωση, θα μπορούσε να θεωρηθεί επιτυχία ότι θα γίνει εκείνο το οποίο αξίωσε και επέβαλε η Τουρκία... Ενώ, οποιαδήποτε τέτοια συμφωνία για ομοσπονδία, εξυπακούεται πια ότι θα γίνει ακριβώς στις γραμμές της –καθαρά συνομοσπονδιακής- πρότασης Ανάν.

Αλλά ακόμα κι αν μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο –που η τουρκική στάση δείχνει ότι είναι εξαιρετικά απομακρυσμένο- μια τέτοια συμφωνία θα γινόταν, στην καλύτερη περίπτωση, πάνω στη βάση των παραχωρήσεων που ήδη έχει κάνει ο κ.Χριστόφιας στο όνομα της ελληνικής πλευράς. Όμως είναι πολύ καλά γνωστό ότι αυτές οι παραχωρήσεις σχετικά με τους εποίκους, την εκ περιτροπής διακυβέρνηση της χώρας και το δικαίωμα στην περιουσία, δε γίνονται αποδεκτές από τη μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού.

Το ερώτημα, όταν ακούμε πια για “κρίσιμες στιγμές” στη διαδικασία συνομιλιών είναι κατά πόσο στις συνομιλίες αυτές υπάρχει και διαπραγμάτευση. Τι είναι εκείνο που διαπραγματεύεται η δική μας πλευρά; Τι είναι εκείνο που διεκδικεί;

Προφανώς τίποτα! Η μέγιστη αξίωση που προβάλλει ο Πρόεδρος Χριστόφιας είναι να συγκατανεύσει η Τουρκία στη “βάση των διαπραγματεύσεων” που είναι, όπως δεν παύει να επαναλαμβάνει, μια “δικοινοτική-διζωνική ομοσπονδία”. Όμως, εδώ και καιρό έχει φανεί ότι η Τουρκία μεταστρέφει πια την περίφημη “δικοινοτικότητα” σε καθαρό διαμελισμό με τη λογική της “ομοσπονδίας των δύο κρατών”. Αυτό, εξάλλου, φτάσαμε να εξυπακούεται και από τα ίδια τα Η.Ε. όταν ανερυθρίαστα μιλούν για τη “Βουλή στο Νότο”.

Σε όλη αυτή τη διαδικασία των τραγελαφικά αποκαλούμενων “κυπριακής ιδιοκτησίας” συνομιλιών, από το 2008 κι εδώ, η ελληνική πλευρά δεν έχει καταφέρει να διεκδικήσει το παραμικρό! Η δέσμευση του Προέδρου για “δίκαιη λύση” ακούγεται ως παρωδία από τη στιγμή που μόνιμα συνομιλεί σε έδαφος πολύ ολισθηρότερο και από εκείνο του περιβόητου σχεδίου του 2004.

Πολύ περισσότερο, όλα αυτά τα χρόνια από την ένταξη στην Ε.Ε. κι εδώ, η Κυπριακή Δημοκρατία δε μπόρεσε ούτε στιγμή να αξιοποιήσει την ευρωπαϊκή ιδιότητά της ως προς το περιεχόμενο μιας συμφωνίας για το Κυπριακό. Φτάσαμε μάλιστα στο σημείο, αντί να κρίνεται η τουρκική υποψηφιότητα για ένταξη σε σχέση με τα ανομήματα στο Κυπριακό, να “δικάζεται” η Κυπριακή Δημοκρατία με το περίφημο απ’ευθείας εμπόριο που δεν είναι παρά απ’ ευθείας αμφισβήτηση της υπόστασης και της κυριαρχίας της.

Αν είναι κρίσιμο ορόσημο η νέα “τριμερής” της Γενεύης, είναι γιατί συνιστά ένα ακόμα βήμα στην ατελέσφορη προσέγγιση του σημερινού Προέδρου, η οποία οδηγεί σε αυτοεγκλωβισμό και αδιέξοδα την ελληνική πλευρά. Ενώ, αν πρόβλημα υπάρχει στον τρόπο που πολιτευόμαστε, αυτό δεν είναι οι διαφορές και η διάσταση στις θέσεις και τις εκτιμήσεις των διαφόρων πολιτικών δυνάμεων. Αλλά πρόβλημα είναι η μεγάλη διάσταση ανάμεσα στο τι απεργάζεται και επιδιώκει στις διαπραγματεύσεις η ηγεσία και στο τι μπορεί να δεχτεί η κοινή γνώμη ή και τι αντέχει πια ο κυπριακός Ελληνισμός.

του Πρόδρομου Πρόδρόμου

Ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό χώρο αναζητείται μια συνετή πολιτική ενεργειακής πολυμέρειας και αναδεικνύεται ως μείζον διακύβευμα η απεξάρτηση από τη Ρωσία ως προς την προμήθεια φυσικού αερίου. Η σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, που τάραξε πέρσι τα νερά των ενεργειακών ισορροπιών και κυριολεκτικά “έσβησε τα φώτα” στη γηραιά ήπειρο, έδειξε το μέγεθος αυτού του διακυβεύματος.

Αυτός ο ενεργειακός ανταγωνισμός πήρε και τη μορφή των δυο μεγάλων σχεδίων δικτύωσης, με τους αγωγούς Nabucco και South Stream (ρωσική πρόταση). Στο επίπεδο αυτό η Τουρκία φρόντισε μάλιστα να παίξει ξανά “διπλό παιχνίδι” σπεύδοντας να διεκδικήσει συμμετοχή τόσο στο δυτικό-ευρωπαϊκό όσο και στο ρωσικό σχέδιο μεταφοράς και τροφοδότησης με φυσικό αέριο.

Μέσα σε αυτό το χάρτη από οικονομικής απόψεως η Κύπρος είναι μια σχεδόν αμελητέα ποσότητα. Γεωπολιτικά βρίσκεται εκτός των μεγάλων σχεδιασμών για τη μεταφορά αερίου από την Ανατολή στην ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά. Ταυτόχρονα, είμαστε χώρα με απόλυτη εξάρτηση από την πετρελαιακή ενέργεια. Χωρίς να έχουν γίνει τα απαραίτητα βήματα -και στο βαθμό που θα έπρεπε- για μια ενεργειακή διαφοροποίηση, με την αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η χώρα μας είναι στη γκρίζα ζώνη των ευρωπαϊκών κανόνων και πληρώνει πρόστιμο για εκπομπές ρύπων.

Μέσα σε αυτό το σκηνικό προβάλλει η προοπτική του φυσικού αερίου ως εναλλακτικής ενεργειακής μορφής. Με δυο τρόπους. Πρώτα ως προς την κατανάλωση, αλλά ταυτόχρονα και ως προς την παραγωγή. Διότι είναι γνωστό ότι στις νότιες θάλασσές μας υπάρχουν υπολογίσιμα και εκμεταλλεύσιμα κοιτάσματα φυσικού αερίου υπό κυπριακή κυριότητα.

Έτσι προέκυψε η ανάγκη οριοθέτησης της “αποκλειστικής οικονομικής ζώνης”, με διμερείς συμφωνίες με γειτονικές χώρες. Μαζί όμως ξεπρόβαλαν και οι τουρκικές επεκτατικές αιτιάσεις τόσο σε βάρος της Κύπρου όσο και της Ελλάδας. Η Κύπρος δεν έδειξε εφ’ όλης της ύλης την ολιγωρία που χαρακτηρίζει την Ελλάδα (η οποία φαίνεται να υποκύπτει στην πολιτική της αυθαίρετης αποτροπής που ασκεί η Άγκυρα). Πολύ σωστά προχώρησε στη σχετική συμφωνία με το Ισραήλ, όπως και με άλλες γειτονικές χώρες. Η οριοθέτηση της ΑΟΖ είναι όμως μόνο το πρώτο βήμα, η ολιγωρία και οι ανάδρομες αποφάσεις εμφανίζονται στη συνέχεια...

Οι διαφαινόμενες επιλογές της κυβέρνησης δείχνουν να αχρηστεύουν το μεγάλο πλεονέκτημα που μπορεί να αποκτήσει η χώρα μας στον ενεργειακό χάρτη. Συγκεκριμένα, η προωθούμενη (ολοταχώς) σύμβαση για μακροπρόθεσμη προμήθεια φυσικού αερίου, εκτός του ότι ελέγχεται ποικιλοτρόπως ως ακατάλληλη και ασύμφορη, φαίνεται να “βάζει στο ψυγείο” τον όποιο σχεδιασμό είτε για ενεργειακή αυτονομία είτε και για να καταστεί η Κύπρος διεθνής ενεργειακός κόμβος.

Τα ερωτήματα είναι τόσο απλά όσο και τεράστιας σημασίας. Πρώτον, γιατί η κυβέρνηση προχωρεί να αγοράσει φυσικό αέριο με ορίζοντα 20ετίας και με σχεδόν “ληστρικούς” όρους και τιμές, χωρίς καν να εντάσσει μέσα στη συμφωνία την ορατή προοπτική να παράγει η ίδια, μέσα από τη δική της οικονομική ζώνη, ικανές ποσότητες φυσικού αερίου σε λίγα μόλις χρόνια; Έπειτα, γιατί προχωρεί “ανέμελα” σε μια τέτοια συμφωνία την ώρα που είναι γνωστό ότι υπάρχει συγκεκριμένο ενδιαφέρον από γειτονική χώρα όχι μόνο για να προμηθεύει την Κύπρο άμεσα με φυσικό αέριο, αλλά και για να την καταστήσει ικανή να προτείνει λύσεις για την τροφοδοσία της ευρωπαϊκής αγοράς (μέσα από “κοινοτικά” ελεγχόμενη διαδρομή);

Οι προεκτάσεις μιας τέτοιας προοπτικής –με διοχέτευση φυσικού αερίου τόσο από τη δική μας όσο και άλλες γειτονικές ΑΟΖ- είναι τεράστιας σημασίας. Όχι μόνο οικονομικής, αλλά και γεωπολιτικής. Με δυο λόγια, η Κύπρος θα μπορούσε να γίνει υπολογίσιμος παίκτης μέσα στο διεθνή χάρτη. Αντ’ αυτών, η σημερινή κυβέρνηση αγνοεί επιδεικτικά κάθε προοπτική και σπεύδει να δέσει την Κύπρο με μια ανισοβαρή και προφανώς ασύμφορη συμφωνία με μια πολυεθνική!

Τι είναι εκείνο που οδηγεί την κυβέρνηση Χριστόφια σε μια τέτοια, ασύγγνωστα ζημιογόνο επιλογή για τα κυπριακά συμφέροντα; Μπορεί να υπάρχουν διάφορες εξηγήσεις. Από πολύ συγκεκριμένα, αλλά ανομολόγητα, συμφέροντα (που πάντα παρεισφρέουν σε τέτοιες περιπτώσεις), μέχρι τη φοβία να μη θιγούν ίσως ρωσικά συμφέροντα. Αλλά, ακόμα, είναι και η φοβία της απειλητικής κατοχικής δύναμης. Ωστόσο, με τις φοβίες και τις αναστολές ποτέ δεν χτίστηκαν σημαντικές πολιτικές ούτε και ανατράπηκαν δυσμενή δεδομένα.

του Πρόδρομου Προδρόμου

Τελικά, όμως, τα δυο συνεργαζόμενα στην κυβέρνηση κόμματα αποφασίζουν για μέτρα ύψους €250 εκ. Τι νόημα μπορεί να έχει αυτό; Ότι ο υπουργός Οικονομικών κάνει λάθος; Ή, μήπως, ότι έχει δίκιο και λάθος κάνουν όλοι οι άλλοι, αλλά έρχεται και αντλεί με φορολογίες περισσότερα από αυτά που χρειάζονται; Ή μήπως –ακόμα χειρότερα- αυτό σημαίνει ότι λάθος κάνουν τόσο ο υπουργός όσο και το ΔΗΚΟ και η αλήθεια ήταν “κάπου στη μέση” –η οποία όμως προέκυψε μάλλον με τη λογική του τυχαίου και των “πολιτικών παραζεμάτων”;

Το κόστος του κράτους μεγαλώνει σε βάρος της οικονομίας

Οι δημόσιες δαπάνες τρέχουν τα τελευταία πέντε χρόνια με ρυθμό αύξησης από 5% μέχρι πάνω από 9%. Στην περίοδο 2005-2010 οι δαπάνες του κράτους, όπως εμφανίζονται στον προϋπολογισμό, αυξήθηκαν συνολικά κατά 42%. Την ίδια περίοδο τα έσοδα του κράτους αυξάνονταν κατά 36%. Ενώ το προϊόν της χώρας μεγάλωσε λιγότερο, με ρυθμό μόνο 30%. Όταν οι δαπάνες του κράτους αυξάνονται κατά 42%, ενώ η οικονομία έχει μεγαλώσει κατά 30% μόνο, τότε αυτό σημαίνει ότι το κράτος “απορροφά” ένα συνεχώς αυξανόμενο μέρος της οικονομίας. Απλό.

Εκτός, όμως, από αυτή την ανεπιθύμητη εξέλιξη, το γενικότερο πρόβλημα είναι ότι πρέπει επειγόντως να μειωθεί το έλλειμμα αυτού του κράτους. Όχι, βέβαια, μόνο γιατί το λένε και το ζητούν οι Βρυξέλλες, αλλά διότι δημιουργεί χρέος επιβαρύνοντας άδικα τις μελλοντικές γενιές, ενώ ταυτόχρονα παρακωλύει (πολλαπλώς) την οικονομική ανάπτυξη της χώρας.

Λογικά, θα έλεγε κανείς ότι μπροστά σε αυτή την τροπή και εφ’όσον η χώρα βρέθηκε και υπό “επιτήρηση”, πρέπει το κράτος να περιορίσει τις δαπάνες του. Μπορεί, άραγε, να μειωθούν οι δαπάνες του κράτους χωρίς να περιοριστούν οι δαπάνες που κάνει για το προσωπικό του και οι οποίες είναι περίπου το ένα τρίτο των συνολικών δαπανών; Πράγμα πολύ δύσκολο, έως ακατόρθωτο. Όμως, το 2011 είχε προϋπολογισθεί αύξηση των δημοσίων δαπανών κατά σχεδόν 3%, ενώ οι δαπάνες προσωπικού θα είχαν αύξηση περίπου διπλάσια. Από το 2005 μέχρι το 2011 το μερίδιο των δαπανών προσωπικού μέσα στις συνολικές κρατικές δαπάνες είχε παραμείνει περίπου αμετάβλητο. Όμως το μερίδιο των δαπανών προσωπικού μέσα στο ΑΕΠ της χώρας αυξήθηκε από 13,7% το 2005 σε 15,1 % το 2011. Οι δαπάνες προσωπικού του κράτους απορροφούσαν 51,7% των φόρων (άμεσων και έμμεσων) που πλήρωναν οι πολίτες το 2005. Το ποσοστό αυτό αυξήθηκε σε 54,9% το 2011. Με αυτή τη λογική, την ώρα που το κράτος εξακολουθεί να επεκτείνεται σε βάρος της οικονομίας, οι δαπάνες για το προσωπικό του αποσπούν ένα ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι της “πίτας”.

Αντί να μειώσουν τις δαπάνες, αυξάνουν τις φορολογίες

Η κυβέρνηση είχε δυο επιλογές. Είτε να περικόψει δραστικά τις δαπάνες του κράτους είτε να αυξήσει αρκετά τα έσοδα του. Αποφάσισε, με τα μέτρα που ανακοίνωσε, να κάνει περισσότερο το δεύτερο. Ψηφίζονται από την κυβερνητική πλειοψηφία μέτρα αύξησης των εσόδων, κυρίως με πρόσθετες φορολογίες. Αυτό σημαίνει πρακτικά μια μεγαλύτερη μεταφορά πόρων από την οικονομία προς την κρατική μηχανή. Την ώρα που οι δαπάνες σε έργα υποδομής (που γενικά χαρακτηρίζονται “αναπτυξιακές”) ουσιαστικά μειώνονται, αυτό σημαίνει ότι το κράτος απορροφά από την οικονομία μεγαλύτερους πόρους προκειμένου είτε να αποπληρώνει χρέη είτε να κάνει δαπάνες που δεν είναι παραγωγικές.

Αυτή η πολιτική προφανώς δεν ευνοεί τη μεγέθυνση της οικονομίας που είναι απαραίτητη για να βγει η χώρα από την ύφεση και την κρίση. Εξάλλου, αυτή η ίδια πολιτική δεν περιορίζει καν το δημοσιονομικό έλλειμμα (και το χρέος) στο βαθμό που είναι απολύτως απαραίτητο.

Εκτός όμως απ’αυτή τη στρεβλή λογική, πρέπει να θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι τελικά δεν θα είναι αρκετές οι “αλχημείες” των κομματικών διαβουλεύσεων. Πέραν αυτών των €250 εκ. η δημοσιονομική άσκηση θα απαιτήσει σχεδόν άλλα τόσα!

Δηλαδή, την ίδια ώρα που γίνονται αυτές οι κακές επιλογές, το μήνυμα που στέλνει η κυβέρνηση στην οικονομία, αλλά και προς κάθε ενδιαφερόμενο, είναι ότι σύντομα θα χρειαστεί να επαναληφθεί αυτός ο κύκλος και, πιθανότατα, θα επιβάλει και νέες φορολογίες ή άλλες επιβαρύνσεις στην οικονομία!

του Πρόδρομου Προδρόμου

Δεν πρόκειται απλά για εθνικές δημοσιονομικές κρίσεις ή κρίσεις χρέους. Εδώ και αρκετό καιρό φάνηκε καθαρά ότι δοκιμάζεται η ίδια η Ευρωζώνη. Πέρα από το μηχανισμό στήριξης που εγκαταστάθηκε πρόσφατα, κάποιες επιλογές και μεθοδεύσεις των ίδιων των ισχυρών της Ε.Ε. δεν βοήθησαν αρκετά -αφού η Γερμανία, ιδιαίτερα, θέλησε να επιβάλει τους όρους και την οπτική της. Μαζί με την πρωτοφανή “στοχοποίηση” της Ελλάδας, ήρθαν στην επιφάνεια βαθύτερες αντιφάσεις και αρρυθμίες του ίδιου του νομισματικού συστήματος της Ευρώπης.

Θύμα της επιτυχίας της

Σήμερα, η Ιρλανδία εμφανίζεται ως το δεύτερο “κακό παιδί” και μαζί θύμα της κρίσης. Η οικονομία της ήταν, όμως, το “οικονομικό θαύμα” της Ευρώπης τις δυο τελευταίες δεκαετίες. Το φορολογικό σύστημα, αλλά και επιδέξιες πολιτικές που διαμόρφωναν ένα σύγχρονο φιλικό περιβάλλον, προσήλκυσαν μαζικά ξένες επενδύσεις. Η γοργή οικονομική μεγέθυνση έκανε τους Ιρλανδούς, άλλοτε “φτωχούς συγγενείς”, να φτάσουν να έχουν, το 2009, το δεύτερο ψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα μέσα στην Ε.Ε. (πίσω μόνο από το Λουξεμβούργο).

Ολόκληρη την προηγούμενη δεκαετία κανένα “μαύρο σύννεφο” δεν φάνηκε στον κελτικό ουρανό. Η Ιρλανδία παρουσίαζε συνεχώς πλεονάσματα και όχι ελλείμματα στον κρατικό προϋπολογισμό. Ξαφνικά, όμως, βρέθηκε το 2009 με ένα δημοσιονομικό έλλειμμα που μόνο με εκείνο της Ελλάδας μπορούσε να συγκριθεί (14,4% έναντι 15%). Ενώ για το τρέχον έτος προβλέπεται έλλειμμα-ρεκόρ, ύψους 32%.

Η εξήγηση φαίνεται να είναι αμείλικτα απλή. Η Ιρλανδία υπήρξε κατά κάποιο τρόπο “θύμα της επιτυχίας της”. Οι υψηλές οικονομικές επιδόσεις έδωσαν χώρο σε ένα “τραπεζικό ροντέο”, με απόληξη μια φρενίτιδα στον τομέα των ακινήτων. Ούτε λίγο ούτε πολύ στήθηκε μια “φούσκα” από τα εισοδήματα της οποίας έμαθε να ζει πλούσια η χώρα (και το κράτος της). Μέσα στην κρίση, όμως, ήρθαν ακαριαία τα μηνύματα “διόρθωσης”. Σήμερα η Ιρλανδία παρουσιάζεται να έχει ένα υπερμεγέθες τραπεζικό άνοιγμα. Φαίνεται να έχει υπερβεί σε ριψοκίνδυνες κινήσεις και επινοήσεις ακόμα και εκείνο το “σαλό” βορειαμερικανικό σύστημα. Το χειρότερο, πάντως, είναι ότι το ίδιο το κράτος έσπευσε σε κάποια στιγμή να εγγυηθεί τα τραπεζικά χρέη. Αυτό είναι το πραγματικό “ιρλανδικό ζήτημα”.

Δημοσιονομικά, η Ιρλανδία παρουσιάζεται εξίσου “ασθενής” με την Ελλάδα. Δεν έχει όμως αντίστοιχο πρόβλήμα χρέους. Αλλά υπάρχει, προφανώς, ένα ζήτημα με το αναπτυξιακό της μοντέλο και με την ίδια την αρχιτεκτονική της οικονομίας της. Ενώ, η Πορτογαλία, που έχει αρκετά ψηλότερο χρέος, δεν έχει φτάσει σε ανάλογο μέγεθος δημοσιονομικής εκτροπής. Αλλά φαίνεται να βρίσκεται καθ’ οδόν· αρκετά κοντά... Όπως, περίπου, και η Ισπανία. Αυτές οι τέσσερις οικονομίες μετράνε μαζί σχεδόν το ένα πέμπτο του ΑΕΠ της Ευρωζώνης.

Ωστόσο, η σύγκριση των χωρών στη βάση των γενικών δεικτών δεν μπορεί να δώσει πάντα την πραγματική εικόνα. Μεγαλύτερη σημασία έχει η δομή της κάθε οικονομίας και οι εσωτερικές τάσεις της, όπως και η δυναμική των μεγεθών. Δυο χώρες με τον ίδιο δείκτη δημοσιονομικού ελλείμματος μπορεί να διαφέρουν αισθητά ως προς τους κινδύνους που διατρέχουν. Το ζήτημα είναι ποιές δυνάμεις και τάσεις βρίσκονται πίσω από τα διάφορα μεγέθη.

Η κυπριακή περίπτωση

Η κυπριακή οικονομία δεν μπορεί να συγκριθεί άμεσα με αυτές τις περιπτώσεις. Ούτε τέτοιου ύψους δημόσιο χρέος έχει ούτε και το δημοσιονομικό έλλειμμα πλησιάζει ακόμα σε διψήφιο ποσοστό του ΑΕΠ -παρά την “εκτροπή” που παρουσιάζει. Μόνη σχετική επισήμανση είναι ότι τόσο το ένα όσο και το άλλο μέγεθος παίρνει τα τελευταία 2-3 χρόνια την ανιούσα. Ακόμα και το μεγάλο “άνοιγμα” του τραπεζικού τομέα στο εξωτερικό (δηλαδή κυρίως την Ελλάδα), το οποίο συγκίνησε εσχάτως τους S&P’s, δεν παρουσιάζει ανάλογους κινδύνους με την ιρλανδική περίπτωση. Γι’ αυτό τον λόγο, εξάλλου, ήρθε και η επίσημη διαβεβαίωση εκ μέρους του ΔΝΤ.

Αν αξίζει τον κόπο να κάνουμε μια τέτοια “συγκριτική συζήτηση” είναι γιατί, εξαιτίας ακριβώς του ευρύτερου ευρωπαϊκού περιβάλλοντος, μέσα στην κρίση και την αναταραχή η Κύπρος διατρέχει πιθανώς κάποιο “πολιτικό κίνδυνο”.

Ο τρόπος με τον οποίο η Γερμανία (κυρίως) “στοχοποίησε” την Ελλάδα δεν έχει να κάνει απλά και μόνο με το πρόβλημα που παρουσίασε η τελευταία. Αλλά μάλλον το “ελληνικό πρόβλημα” εμφανίστηκε ως αφορμή για να ξεκαθαρίσουν και άλλοι λογαριασμοί... Πίσω από τους χειρισμούς και τις αποφάσεις για τη διαχείριση της κρίσης και του ίδιου του Ευρώ, κρύβονται συχνά πάγιες διαφορές απόψεων, αντιλήψεων και, κυρίως, συμφερόντων. Επομένως, τη στιγμή που η Γερμανία (ειδικά) έχει επιλέξει και επιβάλλει μια “πολιτική πυγμής”, είναι αδιανόητο η Κύπρος που βρέθηκε σε επιτήρηση να μη δείξει ότι χειρίζεται μόνη τις υποθέσεις της και αντιστρέφει αποφασιστικά τις τάσεις.

Τα διάφορα πολιτικά παιχνίδια που μέχρι στιγμής κυριαρχούν στην κυπριακή τοπική σκηνή, καθυστερώντας αποφασιστικές κινήσεις διόρθωσης της δημοσιονομικής εκτροπής, είναι πραγματικά αστεία μπροστά στο τι μπορεί να διακυβεύεται αν σε κάποια στιγμή αποφασίσουν στα “υψηλά δώματα” της Ευρωζώνης να αναζητήσουν “αποδιοπομπαίους τράγους”. Εκτός αυτού, οι διορθώσεις και ακόμα περισσότερο κάποιες μεταρρυθμίσεις θα είναι και προς όφελος της ίδιας της οικονομίας.

Εξάλλου, θα πρέπει να προσέξουμε και κάποιες πολύ συγκεκριμένες πιέσεις που ασκούνται πάνω στην Ιρλανδία από την ώρα βρέθηκε, αυτές τις μέρες, σε πολύ δεινή θέση και τελικά κατέφυγε στον περίφημο μηχανισμό στήριξης. Αμέσως τέθηκε σε αμφισβήτηση ο περίφημος χαμηλός συντελεστής εταιρικού φόρου (το 12,5%, που η Κύπρος κατά κάποιο τρόπο μιμήθηκε υιοθετώντας συντελεστή 10%). Η αιτίαση είναι ότι τυχόν αύξησή του θα βελτιώσει τα κρατικά έσοδα της Ιρλανδίας. Το πραγματικό αίτιο είναι ότι εδώ και χρόνια πολλοί αντιδρούν κρίνοντας ότι με αυτό τον τρόπο η Ιρλανδία “κλέβει” επενδύσεις... Αν μη τι άλλο, η χώρα μας δεν έχει απολύτως κανένα λόγο να αφήσει να κάνουν άλλοι συζήτηση για κάποιες, τουλάχιστον, “εσωτερικές ρυθμίσεις” που μέχρι στιγμής λειτουργούν ως ισχυρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα.

Γι’ αυτά (και για άλλα πολλά ακόμη) η κυβέρνησή θα πρέπει να σοβαρευτεί και να αφήσει στην άκρη τόσο τις κομματικές σκοπιμότητες όσο και κάποιες “ιδεολογικές” ακροβασίες, παίρνοντας ουσιαστικά και ζυγισμένα μέτρα. Με έμφαση πρώτα στον περιορισμό των κρατικών δαπανών και έπειτα μόνο στην αναζήτηση εσόδων. Ενώ θα πρέπει να βρεθούν τρόποι ούτως ώστε να εξασκηθεί και το βάρος της κοινωνίας έναντι του πολιτικού συστήματος και να αναζητηθούν γενικότερες τομές και μεταρρυθμίσεις, χωρίς τις οποίες δεν πρόκειται να βγούμε πραγματικά από την κρίση.

Η απάντηση είναι λοιπόν ότι όχι, δεν φαίνεται αρκετά πιθανό να έχει η Κύπρος ανάλογη τύχη με τις ευρωπαϊκές οικονομίες που βρέθηκαν στη δίνη της κρίσης. Ενώ παρεπόμενο αυτής της απάντησης δεν είναι ο εφησυχασμός, αλλά η εγρήγορση.